ابتدا لازم است تا اطلاعات مختصری در مورد سیستم زمان‌بندی موتورها بدانیم تا درک بهتری از عملکرد این قطعه داشته باشیم:
اصول اولیه زمان‌بندی موتور
امروزه در اکثر خودرو ها از موتور‌های 4زمانه احتراق داخلی استفاده می‌شود و می‌توان گفت متداول ترین چرخه‌ی احتراق در موتورهاست و همانطور که از اسم آن پیداست ، فرایند احتراق در این موتورها شامل ۴ مرحله ،مکش، تراکم، توان و تخلیه می‌باشد. در طول این 4 مرحله میل بادامک یک‌بار و میل لنگ دوبار می‌چرخد که رابطه بین چرخش میل بادامک و میل لنگ، همان چیزی است که به عنوان "زمان مکانیکی" شناخته می شود و این چرخه است که حرکت پیستون ها و دریچه های داخل سیلندر موتور را کنترل می کند. در‌کل دریچه‌ها باید در زمان دقیق در ارتباط با پیستون باز شوند، و اگر این کار را نکنند، موتور به درستی کار نخواهد کرد. این ارتباط و هماهنگی بر عهده تسمه‌تایم می‌باشد.
تسمه‌تایم
در اواسط دهه ۱۹۶۰ برای اولین بار در آمریکا در خودروی پونتیاک از تسمه‌تایم لاستیکی استفاده شد، در واقع پیش از این تقریبا در تمام موتور های ۴ زمانه از زنجیرتایم استفاده میشد. مزیت اصلی تسمه نسبت به زنجیر آرام و بی‌سرو صدا بودن آن است، اما تسمه‌تایم در مقابل زنجیر استحکام کمتری دارد و زودتر از بین می‌رود؛ بیشتر تولید کنندگان خودرو زمان تعویض تسمه تایم را هر 60 هزار کیلومتر و یا هر 3 سال اعلام می‌کنند که البته این عدد در برخی از خودرو ها ممکن است کمتر یا بیشتر باشد، در هر صورت لازم است که از این عدد در مورد خودروی خود اطلاع داشته باشیم زیرا می‌دانیم که اگر تسمه‌تایم دچار پارگی شود عاقبت خوبی در انتظار ما نیست. تسمه‌تایم به واسطه یک سری از قرقره‌ها که باعث کشش آن هستند در محل خود قرار می‌گیرد، و این قرقره ها معمولا هم زمان با تسمه مستهلک شده و هنگام تعویض تسمه‌تایم پیشنهاد می‌شود که این قرقره ها نیز تعویض شوند.
زنجیرتایم
زنجیرتایم و تسمه‌تایم دقیقا هدف مشابهی را اجرا می‌کنند اما طول عمر زنجیر بسیار بیشتر از تسمه است و برخی از تولیدکنندگان معتقدند هرگز نیاز به تعویض این قطعه نیست و طول عمر زنجیر تایم برابری می‌کند با طول عمر موتور خودرو. اما همانطور که اشاره شد زنجیرتایم به علت فلزی بودن سرو صدای زیادی ایجاد می‌کند و امروزه کمتر شاهد استفاده از آن هستیم. یکی دیگر از عیوب زنجیر تایم این است که اگر زمانی به هر دلیلی دچار پارگی شود هزینه ای که برای مالک خودرو خواهد داشت به مراتب بسیار بیشتر از تسمه می‌باشد .
زنجیرتایم که در خودروهای بسیار قدیمی از آن استفاده میشد و البته امروز جای خود را به نسخه پلاستیکی خود داده اند
زمانی که تسمه تایم پاره می‌شود دقیقا چه اتفاقی در موتور خودرو رخ می‌دهد؟
همانطور که می‌دانید در پیشرانه‌هایی که با عبارت Interference شناخته می‌شوند، فضای داخلی سیلندر را سوپاپ‌ها و پیستون اشغال کرده اما این دو، هم‌زمان در این فضا حضور ندارند و به طور زمان‌بندی شده این فضا را اشغال می‌کنند(مانند پژو405 و 206) ؛و اگر تسمه‌تایم خودروی شما دچار مشکل شود در این چرخه اختلال به وجود آمده و پیستون و سوپاپ هم‌زمان داخل این فضا قرار خواهند گرفت و پیستون با سوپاپ برخورد خواهد کرد، که این یک اتفاق بسیار بد برای موتور خودرو است و موتور خودرو دچار آسیب جدی می‌شود، البته شدت این آسیب به موقعیت و دور موتور خودرو در آن لحظه بستگی دارد، به طور مثال یکی از موقعیت هایی که ممکن است این اتفاق رخ دهد در لحظه استارت خودرو است، در این لحظه به علت این که موتور تکان های شدید تری دارد امکان اینکه تسمه‌تایم مستهلک شده، پاره شود زیاد است البته چون دور موتور خودرو در این زمان چندان زیاد نیست، آسیب کمتری به مجموعه وارد می‌شود و ممکن است در حد خم شدن سوپاپ ها باشد؛ اما اگر همین اتفاق در دورهای بالا‌تر یا در هنگام شتاب‌گیری خودرو باشد قطعا آسیب جدی‌تر خواهد بود و حتی شاید منجر به ترکیدگی سر سیلندر شود. برای پیشرانه non-interferernce (مانند پراید) نیز ریسک پاره شدن تسمه‌تایم وجود دارد اما در این نوع پیشرانه دیگر خبری از برخورد سوپاپ با پیستون نیست و فقط خودرو خاموش می‌شود و بیشترین سختی آن در راه ماندن است.
سیلندر و سوپاپ های آسیب دیده که بر اثر خرابی تسمه تایم معیوب شده اند
نشانه های مستهلک و یا معیوب بودن تسمه‌تایم
قطعا مطمئن‌ترین راه‌کار، توجه به مدت مصرف تسمه‌تایم و مسافت طی شده خودرو است اما بسته به عوامل محیطی و کیفیت تسمه‌تایم ممکن است که لازم باشد تا زودتر از موعد نسبت به تعویض آن اقدام کنیم؛ اگر این قطعه نیاز به تعویض زودتر از موعد داشته باشد نشانه هایی با خود به همراه دارد که این نشانه ها عبارتند از:
1. تغییرات ظاهری
اگر در بازدید‌های دورهای خودرو متوجه پوسیدگی، ترک‌های ریز و یا خوردگی دندانه‌های تسمه شدید سریعا نسبت به تعویض آن اقدام نمایید.
2. خاموش شدن خودرو
از مهم‌ترین نشانه ها، خاموشی ناگهانی خودرو است، اگر با چنین وضعیتی مواجه شدید از استارت زدن های پیاپی بپرهیزید، زیرا باعث آسیب بیشتر می‌شود.
3. لرزش غیرعادی و افزایش مصرف
اگر تسمه‌تایم مستهلک باشد و مقدار بسیار جزئی از محل خود حرکت کند باعث می‌شود تا تنظیمات سوپاپ‌ها بهم بخورد و در نتیجه افزایش مصرف سوخت و لرزش غیرعادی موتور را به همراه دارد.
4. صدای ضربه در زیر کاپوت
اگر از زیر درب موتور صدای ضربه شنیدید، احتمالاً اینکه این صدا مربوط به صدای برخورد تسمه تایمینگ که شل شده با پوشش پلاستیکی روی آن زیاد است.
تسمه تایم پوسیده شده در کنار تاسم تایم سالم. در این تصویر قطعه قطعه شدن تسمه کاملا مشخص است
رویه ی تسمه تایم پوسیده شده که با کمی فشار قابل تشخیص است
جمع‌بندی
بررسی و بازدید دورهای خودرو امری ضروریست که عموما به آن توجه نمی‌شود و توجه به این موضوع می‌تواند از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کند، خصوصا اگر خودروی شما سن و سال بیشتری داشته باشد زیرا در صورت وجود یک ایراد جزئی باید متحمل هزینه بیشتری شوید؛ همچنین اگر شما یک خودروی دسته دوم را خریداری کردید حتما از مالک قبلی خودرو بخواهید اطلاعات مربوط به زمان آخرین مرتبه تعویض تسمه‌تایم را در اختیار شما قرار دهد و برای اطمینان بیشتر بهتر است به یک مکانیک مراجعه کنید تا تسمه تایم را مورد بازبینی قرار دهد و یا اینکه با میل خودتان نسبت به تعویض زود تر از موعد آن اقدام کنید، چون هزینه‌ای که برای شما دارد در مقابل ریسک انجام ندادن این‌کار بسیار ناچیز است؛ البته برخی از فروشندگان خودرو در هنگام فروش، فاکتور و تاریخچه تعویض تسمه‌تایم و سرویس های دورهای را در اختیار خریدار قرار می‌دهند و خیال خریدار را تا حدودی زیادی راحت می‌کنند. و به عنوان آخرین مطلب اگر متوجه شدید تسمه‌تایم خودروی شما در هنگام روشن بودن موتور پاره شده است از استارت زدن بپرهیزید و فورا به سراغ مکانیک و یا امدادخودروی خودروساز مربوطه بروید.